نظرسنجی نشان می‌دهد ۸۰٪ مردم زندگی در ساختمان‌های مدرن را ترجیح می‌دهند و نسل جوان معماری مدرن را بیشتر می‌پسندد.
معماری بندرعباس، شهری با تاریخ و فرهنگی غنی در جنوب ایران، امروز با چالش‌های جدی در حفظ و بازآفرینی هویت بصری و معماری بومی خود مواجه است. حمیدرضا عامری سیاهویی، دانشیار معماری و شهرسازی دانشگاه در گفت‌وگویی با صبح ساحل، از ضعف‌های موجود، موانع پیشرو و چشم‌اندازهای امیدبخش این شهر برای دستیابی به معماری پایدار و هویت‌مند می‌گوید. این گزارش ، تصویری کامل و دقیق از وضعیت معماری بندرعباس و راهکارهای ممکن برای آینده‌ای بهتر برایاین شهر است.
ارزیابی وضعیت سیمای شهری بندرعباس: آیا هویت بصریمنسجم وجود دارد؟
حمیدرضا عامری سیاهویی در ارزیابی وضعیت سیمای شهری بندرعباس عنوان می‌کند که چهره این شهر از انسجام و یکپارچگی لازم برخوردار نیست و هویت بصری مشخص و متمایزی که بتواند بندرعباس را از دیگر شهرها جدا کند، هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته است. ساخت‌وسازهای پراکنده و فاقد برنامه‌ریزی جامع، سبب شده‌اند که سیمایشهری بندرعباس وضوح لازم را نداشته باشد و انسجام طراحی در آن دیده نشود.
بندرعباس با وجود موقعیت جغرافیایی ممتاز هنوز نتوانسته از اینظرفیت‌ها در جهت تعریف یک هویت بصری منسجم بهره‌برداریمناسبی داشته باشد. روند توسعه شهری نیز بیشتر بر پایه الگوهای تکراری و وارداتی معماری مدرن پیش رفته، بدون آن‌که توجه جدی به عناصر بومی، اقلیم محلی و پیشینه تاریخی شهر شود. همین موضوع موجب فاصله گرفتن تدریجی سیمای شهر از اصالت و فرهنگ بومی آن شده است.
بافت شهری بندرعباس ترکیبی نامتوازن از معماری سنتی و مدرن است؛ در حالی‌که استفاده از مصالح بومی مانند سنگ، خاک رس و سایبان‌های سنتی در برخی بناها مشاهده می‌شود، این موارد اغلب به‌صورت پراکنده و بر اساس سلیقه فردی اجرا شده‌اند. افزون بر این، بسیاری از بناهای قدیمی و واجد ارزش تاریخی نیز به‌دلیل نبود برنامه‌های مرمتی مؤثر، در مسیر تخریب و فرسایش قرار گرفته‌اند.
با توجه به این شرایط، تدوین ضوابط مشخص برای ساماندهی سیمای شهری بندرعباس ضروری است؛ ضوابطی که با مشارکت معماران، متخصصان، دانشگاه‌ها و نهادهای مرتبط تدوین شود و متکی بر فرهنگ، اقلیم و مصالح بومی باشد. نقاطی مانند بازار قدیمی بندرعباس و نوار ساحلی از جمله ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند به‌عنوان عناصر هویت‌ساز در طرح‌های توسعه شهری مورد توجه قرار گیرند. اگرچه برخی اقدامات در این راستا انجام شده، اما کافی نبوده و نیاز است این موضوع به‌طور جدی‌تر و با نگاهی هدفمند دنبال شود.
حضور و غیاب هویت فرهنگی و تاریخی جنوب ایران در معماری جدید بندرعباس
یکی از نگرانی‌های اصلی حمیدرضا عامری سیاهویی، معمار و پژوهشگر حوزه شهرسازی، غیبت یا کم‌رنگ بودن نقش هویت فرهنگی و تاریخی جنوب ایران در معماری معاصر بندرعباس است. او معتقد است که بخش عمده‌ای از پروژه‌های جدید، نه‌تنها با اقلیم، تاریخ و فرهنگ بومی منطقه هم‌خوانی ندارند، بلکه اغلب بر پایه الگوهای غیر بومی و تقلیدی طراحی و اجرا می‌شوند.
عامری با اشاره به نبود عناصر بومی در معماری شهری بندرعباس می‌گوید: «ما کمتر شاهد بازتاب مؤلفه‌هایی چون بادگیر، ساباط، ایوان یانقش‌مایه‌های سنتی جنوب در ساخت‌وسازهای جدید هستیم.» این مسئله به‌ویژه در بافت‌های نوساز شهری بسیار محسوس است؛ جایی که قالب‌های معماری مدرن، بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های اقلیمی و فرهنگی منطقه، به‌صورت یکپارچه و تقلیدی اجرا می‌شوند. به گفته او، این روند موجب تضعیف هویت معماری بندرعباس و کم‌رنگ شدن ویژگی‌های منحصربه‌فرد این منطقه شده است.
از جمله نقاط ارزشمند شهر، بازار قدیمی بندرعباس و نوار ساحلی آن است که هنوز بخشی از بافت سنتی را در خود حفظ کرده‌اند و ظرفیت بالایی برای بازتاب هویت شهری دارند. هرچند در برخی مقاطع تلاش‌هایی برایحفاظت از این فضاها صورت گرفته، اما این اقدامات پراکنده و ناکافی بوده و برنامه‌ریزی جامع‌تری را می‌طلبد.
در جمع‌بندی باید گفت بندرعباس برای حفظ و بازآفرینی هویت خود، بیش از هر چیز به شکل‌گیری یک هویت بصری منسجم نیاز دارد؛ هویتی که با تکیه بر زبان طراحی هماهنگ، سبک معماری یکپارچه و المان‌های مشخص و قابل‌تشخیص شهری، تصویری متمایز، منظم و ریشه‌دار از این شهر ارائه دهد؛ تصویری که در ذهن شهروندان و بازدیدکنندگان ماندگار شود.
بحران هویت معماری در بندرعباس از نگاه یک معمار
حمیدرضا عامری سیاهویی، معمار و شهرساز، معتقد است معماری بندرعباس دچار بی‌نظمی، ناهماهنگی و فقدان هویت بومی است. به گفته او، ساختمان‌هایی با مصالح نامتناسب مانند شیشه، فلز، بتن و سنگ، بدون در نظر گرفتن اقلیم و فرهنگ محلی ساخته شده‌اند و این بی‌توجهی باعث شده شهر سیمایی نازیبا و نامنسجم داشته باشد.
او ریشه این مشکل را در نبود نظارت، طراحی‌های آماده و رانت در واگذاری پروژه‌ها می‌داند. عامری هشدار می‌دهد که ناظران بسیاری صرفاً به‌دنبال دریافت حق‌الزحمه‌اند و نظارت کیفی واقعی انجام نمی‌دهند،نتیجه آن کاهش کیفیت ساخت‌وساز و عمر مفید بناهاست.
وی همچنین به معضل کنسول‌های ناهماهنگ در نمای ساختمان‌ها اشاره می‌کند که هم نازیبا هستند و هم مانع عبور خودروهای امدادی. به گفته او، این موارد باید از پایه اصلاح شود؛ از طراحی اولیه تا ضوابط ساخت، همه باید بر اساس اقلیم، فرهنگ و معماری بومی تعریف شوند.
عامری تأکید می‌کند بندرعباس با وجود ظرفیت‌های معماری جنوب، در عمل به سمت الگوهای تقلیدی رفته و این روند موجب تضعیف هویت شهری شده است. او خواستار تدوین ضوابط بومی و الزام‌آور با مشارکت متخصصان و نهادهای مرتبط است تا چهره‌ای متمایز، پایدار و بومی برای شهر شکل گیرد.
موانع استفاده از معماری بومی: اقتصادی یا فرهنگی؟
یکی از مسائل مهمی که حمیدرضا عامری به آن اشاره می‌کند، موانع پیش روی معماران و طراحان برای به‌کارگیری معماری بومی است. او می‌گوید: «این مسئله ترکیبی از عوامل اقتصادی و فرهنگی است. از یک طرف هزینه‌های بالای ساخت بر اساس اصول معماری بومی و از طرف دیگر نگاه سنتی و عدم آگاهی کافی نسبت به ارزش‌های معماری بومی،باعث شده تا تمایل به استفاده از این عناصر کاهش پیدا کند.»
به علاوه، عامری معتقد است که سیاست‌گذاری‌های شهری نیز در این زمینه نقش مهمی دارند و نبود حمایت‌های جدی از معماری بومی، این روند را تشدید کرده است.
عامری می‌گوید مشکل اصلی در معماری بندرعباس، نگاه اقتصادی سازندگان است که باعث کم‌رنگ شدن هویت بومی می‌شود. نظارت و قوانین سخت‌گیرانه لازم است تا معماری بومی حفظ شود. نظرسنجی نشان می‌دهد۸۰٪ مردم زندگی در ساختمان‌های مدرن را ترجیح می‌دهند و نسل جوان معماری مدرن را بیشتر می‌پسندد. با این حال، هنوز علاقه‌ای به حفظ عناصر سنتی مانند بادگیر و ایوان وجود دارد که می‌توانند با طراحی نوآورانه به معماری معاصر بازگردند.
عامری درباره تمایل ساکنان بندرعباس به سبک معماری می‌گوید: «مردم بندرعباس بیشتر به معماری مدرن گرایش پیدا کرده‌اند و کمتر تمایلنشان می‌دهند که ساختمان‌های‌شان از معماری بومی بهره ببرند.» او این موضوع را ناشی از تحولات فرهنگی و همچنین تبلیغات گسترده سبک‌های مدرن می‌داند که سلیقه‌های مردم را شکل داده‌اند.